در سال‌های اخیر، با پیشرفت علم و تکنولوژی، روش‌ها و ابزارهای متنوعی برای چاپ و طراحی انواع بسته‌بندی دارویی مورداستفاده قرار گرفته است. اما بسته‌بندی محصولات دارویی باید بر اساس استانداردها و روندهای خاصی صورت پذیرد.
اساس پژوهش‌هایی که در حوزه اصول بسته‌بندی دارو صورت‌گرفته است سهم این بازار در سال ۲۰۱۳ چیزی حدود ۳/۶۲ میلیارد بوده است. این بازار در سال چیزی حدود ۳/۶ درصد رشد می‌کند. در سال‌های اخیر میزان سوددهی این بخش با رشد مضاعفی مواجه شده است چرا که توجه افراد به‌سلامتی فردی و نیز همه‌گیری کرونا باعث شده تا افراد هزینه بیشتری را برای دارو در نظر بگیرند.
اصل اول؛ چاپ و بسته‌بندی صحیح دارو
هر کار چاپی چالش منحصربه‌فرد خود را دارد، اما در فرایند اصول بسته‌بندی دارو چالش‌های زیادی وجود دارد. برای مثال چاپخانه‌دار باید ماشین‌آلات و ابزارهایی متناسب با این کار داشته باشد.
فرایند اصولی بسته‌بندی دارو
یکی از عواملی که ممکن است باعث کندشدن مراحل اصولی بسته‌بندی دارو گردد، حفظ کردن یکدستی چاپ در تمام مدت و سپس کنترل کیفیت همه فرم‌ها و جعبه‌های چاپ شده است. در این فرایند، نباید هیچ فونت ناخوانایی روی کار چاپی باشد. چاپگر‌ها باید مجهز به یک دوربین امنیتی باشند تا همه کارها کنترل شود. اگرچه این کار ممکن است باعث کندشدن فرایند چاپ شود؛ اما در نهایت کیفیت چاپ را تضمین می‌کند.
اصولی که باید در چاپ و بسته‌بندی دارویی رعایت شود
طراحی و تولید بسته‌بندی دارویی بسیار حائز اهمیت است و باید مطابق با استانداردها باشد. طراحی جعبه باید مطابق با استانداردهای ملی و بین‌المللی باشد. در طراحی جعبه دارویی از طرح‌های ساده استفاده می‌شود. اطلاعاتی مانند نوع دارو، نام دارو، دز دارو، مشخصات تکمیلی و هشدارها باید توسط مصرف‌کننده به‌راحتی قابل‌فهم باشد. علاوه‌برآن در بسته‌بندی داروها باید از رنگ‌های خاص برای اعلام هشدار خطر به‌درستی استفاده شود. به‌عنوان‌مثال قرص لانوکسین با رنگ آبی و خط نارنجی در وسط جعبه مشخص می‌شود. از سوی دیگر باید فونت و سایز عبارات روی جعبه واضح باشد.
یکی از نکات حائز اهمیت دیگر این است که باید خط بریل به‌صورت برجسته روی جعبه وجود داشته باشد تا افراد نابینا بتوانند داروها را باتوجه‌به جعبه از یکدیگر تفکیک کنند. سایز جعبه نیز باید مطابق با استاندارهای اعلام شده باشد. طرح روی جعبه هم باید مناسب با رده سنی مصرف‌کننده باشد. از اشکال و علائم مشخص‌کننده دارو نیز یکی دیگر از مسائلی است که باید به‌خوبی روی بسته‌بندی دارو استفاده شود. در نهایت بسته‌بندی محصولات دارویی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که چینش و انبارداری را در داروخانه تسهیل کنند.
کارشناسان دارویی معتقد هستند که بیشتر داروهای ایرانی با نمونه‌های مشابه خارجی خود کیفیتی یکسان دارند. اما به دلیل این که بسته‌بندی‌های نامناسبی دارند نمی‌توانند اعتماد مصرف‌کننده را جلب کنند. به همین دلیل نه‌تنها باید اصول بسته‌بندی دارو هنگام طراحی بسته‌بندی برای محصولات دارویی موردتوجه قرار بگیرد، بلکه باید از کیفیت مناسب نیز برخوردار باشد.
انواع بسته‌بندی دارویی
روش‌های مختلفی برای بسته‌بندی دارو وجود دارد. برخی از انواع بسته‌بندی که برای محافظت دارو به کار می‌رود عبارت‌اند از:
ظروف شیشه‌ای: یکی از انواع متریال‌های مورداستفاده برای بسته‌بندی ظروف، شیشه است. شیشه به دلیل این که از استحکام کافی برای محافظت محصول در مقابل رطوبت و برخوردار است، نسبت به سایر متریال‌ها در انواع بسته‌بندی دارویی بیشتر استفاده می‌شود. برای حفاظت دارو از نور خورشید ممکن است که از شیشه‌های رنگی استفاده شود.
از دیگر مزایای ظروف شیشه‌ای، سهولت در پرکردن و مقرون‌به‌صرفه بودن است. البته باتوجه‌به این که ممکن است، سطح ظرف شیشه‌ای به دلیل آزادسازی قلیایی، محصول را تحت‌تأثیر قرار دهد، نمی‌توان ظرف شیشه‌ای را برای تمام داروها به کار برد.
ظروف پلاستیکی: یکی دیگر از متریال‌های مورداستفاده در انواع بسته‌بندی دارویی، پلاستیک است. ظروف پلاستیکی نشکن هستند و قابلیت جمع‌شدن دارند. از طرف دیگر وزن ظروف پلاستیکی بسیار سبک است. ظروف پلاستیکی در حجم‌های مختلف و مطابق با اصول بسته‌بندی دارو تولید می‌شوند.
ظروف فلزی: فلزات به دلیل ویژگی نفوذناپذیری، کاهش خطرات آلودگی، محافظت از دارو در مقابل ضربه و رطوبت گزینۀ مناسبی برای بسته‌بندی محصولات دارویی به شمار می‌روند. باید مراقب واکنش بین فلز و محتوای شیمیایی دارو بود.
علاوه بر بسته‌بندی خود دارو، یک بسته‌بندی ثانویه نیز وجود دارد که از جنس کارتن است. انتخاب طرح گرافیکی روی انواع بسته‌بندی دارویی ثانویه باتوجه‌به سن مصرف‌کننده تغییر می‌کند. امروزه بسته‌بندی‌های ثانویه با ابتکار و خلاقیت بیشتری طراحی می‌شوند و مانند گذشته از یک الگوی تکراری پیروی نمی‌کنند. البته توجه به این نکته حائز اهمیت است که داروها برای حمل‌ونقل، در جعبه‌های بزرگ‌تر نیز بسته‌بندی می‌شوند که به آنها بسته‌بندی سوم گفته می‌شود.
کارتن‌های مرسوم در بسته‌بندی دارو
جنس کارتن مورداستفاده در بسته‌بندی دارویی بسیار حائز اهمیت است. زیرا نه‌تنها باید از محصول در برابر نور خورشید، ضربه و رطوبت محافظت کند؛ بلکه باید مطابق با استانداردهای سازمان بهداشت باشد. در انواع بسته‌بندی دارویی از مقواهای مخصوص به نام ایندربرد استفاده می‌شود. این مقواها در بازار با نام مقواهای بهداشتی شناخته می‌شوند و در گرماژهای مختلف تولید می‌شوند.
به‌طورکلی، جعبه دارو یکی از بخش‌های مهم اصول بسته‌بندی دارو است چرا که صنعت طراحی چاپ جعبه دارو یک صنعت بسیار پیچیده و بزرگ است و باید از سطح امنیتی خیلی بالایی برخوردار باشد. در طراحی جعبه دارو نکات بسیار مهمی مدنظر قرار می‌گیرد، مثلاً این جعبه‌ها معمولاً باید سبک باشند. اگر دقت کنید متوجه می‌شوید بیشتر بسته‌بندی‌های دارویی از رنگ روشن و سفید برخوردارند که عمدتاً بر اساس فاکتورهای خاصی است. همچنین برای تهیه جعبه دارو باید از مواد با کیفیت و فونت نوشتاری مناسبی استفاده شود. در برخی از مواقع باتوجه‌به نوع دارو می‌توان از بسته‌بندی شیشه‌ای استفاده کرد؛ اما به‌طورکلی استفاده از ظروف شیشه‌ای می‌تواند باعث شود که خود محصول آسیب ببیند.
در برخی از موارد این ظروف Ph دارو را تغییر می‌دهند و ممکن است دارو سمی شود. معمولاً در صنعت داروسازی از ظرف تحت فرایند اتوکلاو استفاده می‌شود که در واقع، گروهی از پلیمرهای آلی بوده و به‌صورت ورقه‌ورقه هستند. عمدتاً از این پلاستیک‌ها به‌عنوان ظروف یک‌بارمصرف استفاده می‌شود و بیشترین کاربرد آنها در داروهای تزریقی است.
باتوجه‌به این که جعبه با محصول تماس مستقیم ندارد (دارو خود یک بسته‌بندی اولیه دارد) گاهی اوقات ممکن است از مقوای پشت طوسی برای بسته‌بندی دارو استفاده شود. امروزه از جعبه‌های لمینتی باکیفیت برای انواع بسته‌بندی دارویی استفاده می‌شود که از لایه‌های کاغذ، آلومینیوم و لایه‌های نازک پلی‌اتیلن ساخته شده‌اند. این جعبه‌ها باعث بالارفتن مقاومت جعبه در برابر آب، نور و هوا می‌شوند، به همین دلیل برای انواع بسته‌بندی دارویی مناسب هستند.
روش‌های چاپ برای بسته‌بندی‌های دارویی
چاپ بسته‌بندی دارو شامل مراحل مختلفی است که عبارت‌اند از: طراحی، نمونه‌گیری، چاپ و خدمات تکمیلی.
قیمت چاپ بسته‌بندی دارو رابطه مستقیمی با اندازه محصول (طول، عرض، ارتفاع) وزن محصول و تعداد آن دارد. البته توجه به این نکته حائز اهمیت است که به دلیل ثابت‌بودن برخی از هزینه‌ها مانند هزینه طراحی، زینک، قالب و غیره، درصورتی‌که تیراژ جعبه پایین باشد، قیمت تمام شده یک عدد جعبه در مقایسه با تیراژهای بالاتر، بیشتر خواهد بود. به همین خاطر چاپ بسته‌بندی دارو با تیراژ پایین مقرون‌به‌صرفه نیست.
باتوجه‌به این که سایز و اندازه داروها بسیار متنوع است، چاپ جعبه دارو نیز دارای تنوع است. اما چاپ جعبه دارو باید بر اساس اصول بسته‌بندی دارو باشد. اولین مرحله در چاپ، طراحی طرح تیغ جعبه و نمایش ۳ بعدی است. طراحی ۳ بعدی این امکان را فراهم می‌کند تا بتوان اندازه جعبه را به‌صورت ۳ بعدی مشاهده کرد. دومین مرحله، طراحی کارتن بسته‌بندی و جعبه است. باتوجه‌به اصول بسته‌بندی دارو در یک طرف جعبه مشخصات سازنده و اطلاعات عمومی دارو به‌صورت فارسی نوشته می‌شود. در طرف دیگر نیز همین اطلاعات به‌صورت انگلیسی درج می‌شود.
استاندارد در چاپ و بسته‌بندی دارو
برخی معتقدند که نبود استاندارد در بسته‌بندی، انجام بعضی از کارها را در جعبه‌های دارویی سخت می‌کند و این باعث می‌شود که سرعت انجام اصولی بسته‌بندی دارو کاهش پیدا کند.
بسیاری از برندهای مطرح در این زمینه تمایل به تیراژهای چاپ و بسته‌بندی کمتر با تنوع بیشتر دارند. علت این است که قوانین داروسازی به‌سرعت تغییر می‌کند. این قوانین در اروپا و آمریکا سریع‌تر تغییر می‌کند. به همین جهت چاپ جعبه برای یک تیراژ خاص با تعداد بالا اصلاً منطقی نیست. چرا که ممکن است تولیدکننده مجبور شود تا چاپ روی آن به‌خصوص جلوه‌های امنیتی آن را تغییر دهد، زیرا اغلب مقررات در بازۀ ۶ تا ۹ ماه تغییر می‌کند.
یک چاپگر خوب در زمینه چاپ و بسته‌بندی دارویی باید جنبه‌های ایمنی و امنیتی را به‌خوبی رعایت کند، چرا که افزودن این جلوه‌های امنیتی ارزش زیادی برای مشتریان جعبه‌ها و بسته‌های دارویی به وجود می‌آورد.
نظرات کاربران